Kapitał Dolnego Śląska

Z Katarzyną Pawełczak, radcą prawnym prowadzącą indywidualną Kancelarię Radcy Prawnego w Warszawie, specjalistką prawa gospodarczego rozmawiamy o upadłości konsumenckiej.

Czym jest upadłość konsumencka?
Najprościej mówiąc upadłość konsumencka jest to rodzaj postępowania sądowego służącego zmniejszeniu lub umorzeniu w całości długów osoby fizycznej nie prowadzącej działalności gospodarczej, czyli właśnie konsumenta. Procedura ta nie ma zastosowania do przedsiębiorców.

Nowelizacja Ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe i naprawcze, która weszła w życie 1 stycznia tego roku, wprowadza szereg istotnych zmian w zakresie dotyczącym tego rodzaju upadłości. Zmiany, w zamyśle ustawodawcy, mają umożliwić „nowe otwarcie” osobom fizycznym, które popadły w poważne tarapaty finansowe.

Na czym polegają zmiany?
Zmiany są zasadnicze. Istotną zmianą, w stosunku do poprzednio obowiązującego stanu prawnego, jest jednoznaczne określenie przez ustawodawcę celu prowadzenia postepowania upadłościowego. Zgodnie z brzmieniem przepisów po nowelizacji postępowanie upadłościowe wobec konsumenta należy tak prowadzić, aby umożliwić umorzenie zobowiązań niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe – zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu.

Oznacza to, że celem nadrzędnym jest umorzenie długów, zaś zaspokojenie wierzycieli - tylko wówczas gdy jest to możliwe. Co więcej, możliwe jest umorzenie zobowiązań upadłego (po ogłoszeniu upadłości) bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, czyli bez dokonywania jakichkolwiek spłat przez dłużnika. Jest to możliwe jednak wyłącznie wówczas, gdy osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.

Rozwiązanie takie należy zatem traktować jako wyjątkowe. Warto jednak pamiętać, że umorzenie zobowiązań upadłego w żadnym wypadku nie dotyczy alimentów i rent, do płacenia których zobowiązany jest upadły oraz orzeczonych przez sąd grzywien, odszkodowań, zadośćuczynień, środków karnych a także zobowiązań, których upadły umyślnie nie ujawnił.

Z punktu widzenia wierzycieli nie są to więc zmiany korzystne?
Uważam, że polskie prawo upadłościowe w ogóle nie jest korzystne dla wierzycieli. Proszę zwrócić uwagę, że wierzytelności wierzycieli będących kontrahentami upadłego, zaspakajane są w kategorii IV, a wiec po zaspokojeniu wierzycieli publicznoprawnych oraz pokryciu kosztów postępowania upadłościowego. Często zdarza się, że do zaspokojenia wierzycieli w ogóle nie dochodzi, ponieważ brak środków w masie upadłości.

Wracając jednak do pytania, omawianą zmianę uważam za korzystną, gdyż mówimy tu o upadłości osoby fizycznej nie prowadzącej działalności gospodarczej. Ratio legis tej regulacji jest umożliwienie oddłużenia osób fizycznych, które w inny sposób nie rozwiążą często beznadziejnej sytuacji finansowej w jakiej się znalazły. Ogłoszenie upadłości przez sąd z jednej strony oznacza uregulowanie sytuacji finansowej dłużnika, ale z drugiej strony jest to utrata całego dorobku życia. Proszę spojrzeć na to od strony sytuacji dłużnika. To nierzadko jest ogromny problem.

Kto może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?
Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej złożyć może tylko dłużnik. W stosunku do uprzednio obowiązujących przepisów, nowelizacja znacznie poszerzyła katalog przypadków, w których upadłość osoby fizycznej nie prowadzącej działalności gospodarczej będzie mogła być ogłoszona. Obecnie upadłość będzie mogła być ogłoszona przez sąd w każdym przypadku, gdy osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej stała się niewypłacalna tzn. nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy osoba doprowadziła do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększyła jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

W porównaniu z poprzednim stanem prawnym, kiedy upadłość mogła być ogłoszona tylko wówczas gdy niewypłacalność dłużnika powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności, obecną regulację uznać należy za liberalną i jak się wydaje odpowiadającą potrzebom konsumentów. Utrzymano co prawda zasadę, zgodnie z którą sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie dziesięciu lat poprzedzających zgłoszenie wniosku, wystąpiło jedno ze zdarzeń opisanych w art. 4914 ust. 2 prawa upadłościowego i naprawczego, ale zasada ta została przełamana poprzez dodanie możliwości ogłoszenia upadłości w każdym przypadku (także we wskazanych powyżej), jeśli przemawiają za tym względu słuszności lub względy humanitarne.

To bardzo ważna i doniosła w skutkach zmiana. Umożliwia ona ogłoszenie upadłości, i w efekcie oddłużenie, osobom fizycznym nie prowadzącym działalności gospodarczej, które w żaden inny sposób nie mogłyby wyjść z tzw. ”szarej strefy”.

Czy ogłoszenie upadłości konsumenckiej naprawdę oznacza utratę całego dorobku życia?
Wbrew obiegowym opiniom nie zawsze jest to prawdą. W toku postępowania upadłościowego mieszkanie lub dom jednorodzinny zostaną co prawda sprzedane, ale z sumy uzyskanej ze sprzedaży wydziela się dłużnikowi kwotę na wynajęcie mieszkania przez okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy, w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych jego oraz osób pozostających na jego utrzymaniu. Jednak nie zawsze, gdy w skład masy upadłości wchodzi mieszkanie lub dom jednorodzinny musi dojść do ich sprzedaży.

Nowelizacja wprowadza możliwość zawarcia układu z wierzycielami w toku postępowania upadłościowego. Możliwe jest więc wstrzymanie sprzedaży nieruchomości na wniosek dłużnika, jeśli dłużnik uprawdopodobni, że w drodze układu zostaną osiągnięte cele postępowania upadłościowego. Jest to więc kwestia negocjacji z wierzycielami. Ponadto istnieje cały katalog rzeczy i praw, które nie wchodzą do masy upadłości i z których dłużnik może korzystać bez ograniczeń. Dla przykładu wymienić można: przedmioty urządzenia domowego, odzież, zwierzęta gospodarskie w określonej liczbie, narzędzia i przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika (z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych), wynagrodzenie za pracę w kwocie niepodlegającej egzekucji, świadczenia alimentacyjne, świadczenia rodzinne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne i świadczenia z pomocy społecznej.

Co dzieje się po wydaniu przez sąd ogłoszenia o ogłoszeniu upadłości konsumenta?
Istota postępowania upadłościowego osoby fizycznej nie prowadzącej działalności gospodarczej sprowadza się do tego, że osoba taka po spłaceniu swoich długów w określonej części i w określonym terminie, ustalonym przez sąd w planie spłaty wierzycieli, przestaje być zadłużona. Nowelizacja zmieniła termin na jaki ustalany jest plan spłaty wierzycieli upadłego.

Dotychczas było to nie więcej niż 5 lat, po nowelizacji plan spłat ustalany jest na okres nie dłuższy niż trzydzieści sześć miesięcy. Wyjątkowo, na wniosek dłużnika, plan może być przedłużony na dalszy okres nieprzekraczający jednak osiemnastu miesięcy. Po spłaceniu przez upadłego długów wskazanych w planie spłaty w terminach tam wskazanych, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości i niewykonanych w wyniku wykonania plany spłaty wierzycieli. Z chwilą uprawomocnienia się tego postanowienia, dłużnik staje się „byłym dłużnikiem” i może rozpocząć życie z „czystą kartą”.

Jakie są koszty sądowe złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez konsumenta?
Opłata za złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości do sądu uległa obniżeniu w wyniku nowelizacji i obecnie wynosi 30 zł. Dłużnik nie ponosi innych opłat związanych z postępowaniem upadłościowym, ponieważ obwieszenia wymagane w toku postępowania upadłościowe nie podlegają opłatom. Zatem również od strony kosztów dla dłużnika, nowelizacja wprowadziła rozwiązania ułatwiające.

Czy dłużnicy korzystają upadłości konsumenckiej?
Według danych z Monitora Sądowego i Gospodarczego w okresie od 1 stycznia do 31 marca 2015 roku ogłoszono upadłość konsumencką w stosunku do 85 osób. Najwięcej upadłości konsumenckich ogłoszono wobec osób zamieszkujących w obszarze właściwości miejscowej Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie.

Zestawiając powyższe dane z liczbą upadłości konsumenckich pod rządami ustawy sprzed nowelizacji, gdzie w ciągu całego okresu obowiązywania ustawy było ich niecałe 60, wydaje się że zmiana odniosła zamierzony skutek. Faktyczny skutek wprowadzonej nowelizacji będzie można ocenić po co najmniej kilku miesiącach obowiązywania nowego prawa.

Dziękuję za rozmowę.